De (h)eerlijkheid van vliegreizen

Vliegen geeft ons de mogelijkheid de zon op te zoeken. Op het ene moment te staan, daar waar handel goed is en op het andere, daar waar het goed is om te ontspannen.
We zijn erdoor verdraagzamer geworden ten aanzien van elkaar. Enerzijds door meer begrip van elkaars gewoonten en cultuur. Anderzijds door de handel die veel gemakkelijker tot stand komt. De “markt” wordt letterlijk veel groter. Enerzijds het aanbod- en anderzijds de afzetmarkt. Deze handelsrelatie zorgt voor een soort “win-win” situatie die beide partijen liefst in stand houden. En hiervoor op andere vlakken verdraagzamer worden ten aanzien van elkaar.

Het is niet iedereen gegund veelvuldig gebruik te maken van dit buitengewoon middel. Maar deze groep mensen groeit sterk aan. Los van de impact op anderen, het milieu en het klimaat, zijn vliegtuigen fantastische zaken die ons veel goeds brengen. Het is moeilijk tegen alle voordelen te zijn die dit snelle en comfortabele transport met zich meebrengt.

En toch zijn er heel goede redenen om dit medium (voorlopig) totaal af te zweren.

Deze redenen zijn onze maatschappelijke stabiliteit, onze gezondheid en het voortbestaan van onze welvarende menselijke beschaving

Ik wil het hier voornamelijk hebben over het meest urgente, het effect op ons klimaat. Dit, omdat het ons voortbestaan als menselijke beschaving sterk in gevaar brengt. Dit hangt ook samen met de andere redenen - onze gezondheid en ons welzijn - om te stoppen vliegtuigen te gebruiken.

Om dit te verstaan moeten we natuurlijk begrijpen wat de klimaatopwarming veroorzaakt en wat het als gevolg heeft voor ons allemaal. Daar meer over in andere blogposts en de rest van mijn website en linken.

Kort samengevat: niemand wenst zijn ergste vijand deze gevolgen toe en finaal zal het de aarde een plaats maken die niet langer 8 miljard of meer mensen kan ondersteunen met haar levensweb. Wat dus een verschrikkelijke spiraal van lijden zal veroorzaken.

De wetenschap weet heel precies hoeveel koolstof onze atmosfeer nog nodig heeft om tot een opwarming van 1,5°C te komen (t.o.v. pre-industriële periode). Die grens van opwarming is zeer onwenselijk te overschrijden en hoe verder de opwarming gaat, hoe moeilijker het zal worden voor de mens om gelukkig en gezond te leven op aarde. Om deze opwarming te stoppen (en hopelijk te keren) moeten we eerst en vooral zo snel mogelijk stoppen met koolstof in de atmosfeer te dumpen. Dit kan, voornamelijk door het stoppen van het ontginnen en het gebruik van fossiele brandstoffen en door het stoppen van vleesproductie. Dit vereist o.a. dat we minder energie verspillen. Energie waar we die fossiele brandstoffen voornamelijk voor gebruiken.

Het “budget” aan koolstof is nog heel klein (t.g.v. ons uitstelgedrag) indien we met een kans van 65% onder de 1,5°C grens willen blijven. Het komt neer op minder dan 2700 kg CO2 ( koolstof gebonden aan 2 moleculen zuurstof) of 2,7 ton CO2 per persoon per jaar als we elk nog een beetje budget willen tot 2040. Indien we meer tijd nodig hebben is ons budget jaarlijks nog kleiner. We kunnen ook ons oprechte vragen stellen of iedereen nog recht heeft op evenveel budget. Hebben sommigen al meer van de taart gesnoept dan anderen?

Die koolstof komt dus vrij bij de verbranding, in deze bij vliegtuigen, van kerosine in de vorm van koolstofdioxide of CO2.

De totale luchtvaart zorgt nu voor een 6% van het aandeel van de broeikasgassen. Tot nu heeft hoogstens 20% van de wereldbevolking een voet op een vliegtuig gezet. En zijn het minder dan 10% van de wereldbevolking die al meer dan 1 keer gevlogen hebben, laat staan meer dan 1 keer per jaar. Het gros van de vluchten dient voor vakantiereizen.

De welvaart van de mensen op aarde groeit snel, waardoor er steeds meer mensen frequenter kunnen en willen vliegen. De luchtvaartindustrie belooft sterk te groeien. Hierdoor belooft de uitstoot van de luchtvaart heel sterk te stijgen de volgende decennia.

Nieuwe vliegtuigen winnen wel aan efficiëntie, maar dit compenseert absoluut niet de groei. Ook worden vliegtuigen natuurlijk veel trager vervangen dan bijvoorbeeld wagens of bussen. Waardoor oude meer vervuilende toestellen langer in gebruik blijven. Een oplossing die naar voren wordt geschoven, biobrandstoffen, kan nooit en zal nooit volstaan omdat de hoeveelheid nodige energie danig groot is. Laat staan biobrandstoffen uitsluitend uit reststromen. Daarbij is het absoluut niet wenselijk omwille van andere perverse effecten zoals de vernietiging van bossen, het inpalmen van reststromen die ook kunnen dienen voor andere doeleinden, het inpalmen van land dat anders kan dienen voor landbouw of natuur. En in sommige gevallen veroorzaakt het finaal meer uitstoot van broeikasgassen dan als we gewoon kerosine zouden gebruiken.

Dat we ooit in staat zullen zijn synthetische brandstoffen te maken met behulp van koolstofarme energie is zeer waarschijnlijk. Maar de dag dat al onze vliegtuigen daarmee gaan kunnen vliegen is nog heel ver weg. En tot dan is elke vorm van (koolstof intensieve) energieverkwisting sterk ongewenst. Dit omdat niemand de gevolgen wenst te dragen van de klimaatopwarming.

Het budget is erg klein. En als we niet onrechtvaardig wensen te zijn, is het persoonlijke budget van zij die nu wel kunnen vliegen, eigenlijk nog veel kleiner.

Een retourvlucht van Brussel naar Lissabon in economische klasse stoot al snel meer dan 1000 kg CO2 equivalent uit. Een retourtje Brussel – New York meer dan 3000 kg. Dus een pleziertje, een bezoekje of welke reden dan ook dat deze vliegreis dienen mag, het knaagt ongezien snel aan het (persoonlijke) budget.

Dit zadelt ons op met een enorm dilemma. Want zoals ik begon, de voordelen van het gebruik van vliegtuigen zijn groot. Voor sommigen hangt hun bestaan ervan af. Anderen hun identiteit. Anderen leven als versnipperde families over de aarde. Maar ook zij allemaal willen niet de gevolgen dragen van de opwarming van de aarde.

Hoe we het draaien of keren, met welke reden dan ook, door het gebruiken van het vliegtuig neemt een persoon een ongezien groot deel af van de koolstoftaart van de wereldgemeenschap. Dit is niet alleen onwenselijk voor iedereen. Het is extreem oneerlijk voor zij die dit niet kunnen of willen. Het is een vorm van kolonisatie. Het afnemen van een ander wat jou niet toebehoort. Het feit dat er altijd mensen zijn die veel extremer koloniaal gedrag stellen ontslaat ons niet van onze verantwoordelijkheid.

Daarnaast geven de mensen die wel nog het vliegtuig nemen, een sterk signaal naar luchtvaartmaatschappijen, fossiele brandstofbedrijven en overheden dat dit moet blijven kunnen. Met die keuze geven ze de luchtvaartindustrie en de fossiele industrie extra macht. Die macht oefenen ze effectief uit om positief klimaatbeleid tegen te houden. Beleid dat broodnodig is om tijdig onze leefbare aarde in stand te houden.

Als we kijken naar het “product” vliegtuig, dan is dit als het ware het ‘ultieme’ consumptiegoed. Een vliegtuig kan niet op zich functioneel zijn. Het heeft onderhoud nodig, toelevering van brandstoffen en andere stoffen voor onderhoud en veilig functioneren. Het behoeft landingsbanen en banen om op te stijgen, radar, luchtverkeercontrole, logistieke organisatie van al de bagage en alle mensen die worden vervoerd. Vele mensen beschouwen dit niet als consumeren, maar als een “ervaring”.  Ongeacht hoe we het noemen, een vliegreis is de meest destructieve daad die een gewone burger kan stellen als “consument”. (**naast het nemen van een cruisevakantie)

Dit terwijl de basiszaken zoals wonen, koken, elektriciteit, transport, voeding en levensproducten al extreem moeilijk zijn tijdig koolstofvrij te maken.  

We dienen daarom dringend een maatschappelijk debat te starten over wanneer het nog toelaatbaar is het vliegtuig te nemen. (Dit samen met nog zoveel andere zaken die niet levensnoodzakelijk zijn en wel ongehoorde hoeveelheden energie verkwisten.) Want het is natuurlijk een illusie dat er tijdig voldoende mensen uit eigen wil het belang van een leefbare aarde boven dat van hun eigen korte-termijn-voordelen zullen zetten. Dit wanneer de "markt" en hun naaste omgeving hun net stimuleren dit destructieve gedrag te stellen.

Er zijn nog veel andere goede redenen om het vliegtuig links te laten liggen. Daar kan je op zomer zonder vliegen en onderstaande linken meer over lezen. Zo ook hieronder in het kort.

Andere, relatief minder urgente redenen om te stoppen met vliegen:

Vliegtuigen veroorzaken enorm veel geluidsoverlast in de directe en de verre omgeving van luchthavens. Geluidsoverlast is een onderschatte factor die onze gezondheid schaadt. En steeds meer mensen hebben hier (onbewust) last van. Luchthavens groeien sterk en nemen in aantal sterk toe. Deze expansie gaat ten koste van leefgebied van mens en dier.

Wat er uit vliegtuigen komt bij de verbranding van kerosine veroorzaakt negatieve gezondheidseffecten op lage hoogte o.a. in de vorm van fijn stof, stikstof en andere verontreinigingen. Anderzijds op hoge hoogten door stoffen die reageren met zonlicht en andere moleculen in de atmosfeer die o.a. klimaatverstorende effecten hebben.

De ontginning, productie en distributie van kerosine heeft een enorm effect op ons milieu gelijkaardig aan die van andere fossiele brandstoffen.