Renoveren, een last en een opportuniteit

Dit alles is vooral bedoeld om onze gezondheid en die van anderen te beschermen, maar ook om de klimaatdoelstellingen te halen.

Helaas brengt dit een flinke investeringskost met zich mee. Voor steeds meer mensen met een gewoon inkomen wordt het moeilijk om die te dragen, zeker nu de huizenprijzen al extreem hoog zijn. Hoe we deze grote investeringen kunnen overbruggen, is een belangrijk onderwerp voor maatschappelijk debat.

Renovaties kosten nu eenmaal veel geld. Als je bepaalde werken zelf kunt uitvoeren, bespaar je een deel van de kosten. Daarom is het cruciaal om goed geïnformeerd te zijn voordat je offertes opvraagt, een architect inschakelt of zelf aan de slag gaat.

In deze tekst beschrijf ik hoe ik mensen aanraad hun huis stap voor stap te renoveren. Een grondige renovatie is een opportuniteit, vooral als je goed voorbereid begint en met een langetermijnvisie werkt.

Door vooraf na te denken over energie-efficiëntie en de toekomstige bewoners van de woning, kan je niet alleen veel energie besparen, maar ook heel wat breek- en opbouwwerk vermijden. Denk goed na over wie er allemaal in de woning zou kunnen wonen en hoe je de woning zo aanpast dat ze geschikt blijft voor verschillende levensfasen en behoeften.

Wonen

De kosten van een renovatie hangen sterk samen met de grootte van de woning, en specifieker met het te verwarmen volume. Hoe kleiner dat volume, hoe lager de kosten.

Op energetisch en bouwtechnisch vlak is het economisch voordeliger om een rijwoning of een appartement te renoveren dan een alleenstaande woning of een halfopen bebouwing. Je hebt minder materiaal nodig en verbruikt uiteindelijk minder energie.

Denk daarom goed na over hoe je wilt wonen. Wat moet er allemaal mogelijk zijn binnen het verwarmde volume?

• Moet de woning geschikt zijn voor alle leeftijden?
• Moet ze praktisch zijn voor kinderen of mensen in een rolstoel?
• Wil je ruimte om grote groepen of familie te ontvangen?
• Kunnen sommige functies misschien elders worden ondergebracht?
• Hoe zorg je ervoor dat later geen grote aanpassingen nodig zijn, bijvoorbeeld als traplopen moeilijk wordt?

Denk ook na over de flexibiliteit van de woning: kan ze dienen voor meerdere gezinnen of een combinatie van gezinsvormen, zoals een alleenstaande, een samengesteld gezin, een koppel zonder kinderen, enzovoort?

Materialen

De materialen in een woning hebben vaak invloed op de gezondheid van de bewoners. Gips, verf, bakstenen, gipsplaten, behang, lijmen, houtplaten, bindmiddelen en isolatiematerialen kunnen allemaal stoffen vrijgeven die we inademen.

Gelukkig kunnen we kiezen voor gezondere materialen en producten die minder schadelijke stoffen afgeven, zoals bio-ecologische bouwmaterialen. Helaas hebben deze vaak een (veel) hoger prijskaartje.

Niet alleen bouwmaterialen beïnvloeden de luchtkwaliteit in huis, maar ook kleding, meubels en andere consumptiegoederen.

Om deze impact te beperken, zijn er ventilatienormen ingevoerd. Een woning moet goed geventileerd worden, zodat de lucht regelmatig ververst wordt. Dit vermindert sterk de negatieve effecten van schadelijke stoffen en zorgt voor een veel gezonder binnenklimaat.

Om kosten te besparen, is het verstandig om goed te kijken naar wat er al is. Wat kun je hergebruiken of opnieuw integreren? Alles wat je niet hoeft af te breken of te vervangen, bespaart tijd en geld. Een win voor jou én voor het milieu.

Ventilatie

Ventilatie is essentieel voor onze gezondheid, maar het zorgt ook voor energieverlies. Daarom willen we zo efficiënt mogelijk ventileren of de verloren energie terugwinnen.

Er zijn verschillende manieren om ventilatie mechanisch te regelen: systemen B, C en D.
Wil je energie deels terugwinnen, dan kan dat enkel met systeem D-ventilatie.

Binnen systeem C bestaat er een variant, namelijk C+. Dit systeem maakt gebruik van extra sensoren die de luchtkwaliteit meten en de ventilatiedebieten hierop aanpassen. Hierdoor blijft de luchtkwaliteit op peil met minder warmteverlies. C+ zou qua warmteverlies niet veel onderdoen voor een D-ventilatiesysteem.

In oudere huizen gebeurde ventilatie vanzelf, omdat ze niet luchtdicht gebouwd waren. Kieren en spleten rond ramen en deuren zorgden voor een constante luchtstroom, maar tegelijk ging er veel energie verloren. Toch was een goede ventilatie daarmee niet gegarandeerd.

Omdat we vandaag beter isoleren en luchtdichter bouwen, verdwijnt deze natuurlijke, ongecontroleerde ventilatie. Daarom is een goed ventilatiesysteem noodzakelijk.

 Vergeet nooit te denken aan ventilatie bij een grondige renovatie!

Isoleren

Isoleren loont!

Isolatie is dé belangrijkste reden om te renoveren. Het is de meest effectieve manier om energie te besparen en zo ook het milieu en klimaat te beschermen.

Door goed te isoleren verlaag je de energievraag, wat meerdere voordelen heeft:

• De warmtepomp kan kleiner en goedkoper zijn.
• Het warmteafgiftesysteem (zoals vloerverwarming of radiatoren) wordt minder duur.
• De woning verbruikt de rest van haar bestaan minder (of geen) energie om te verwarmen.
• Isolatie verslijt niet, waardoor het een eenmalige investering met blijvend rendement is.

Kies doordacht je isolatiemateriaal

Isoleren vraagt om een goed doordachte aanpak. Fouten of verkeerde keuzes kunnen later voor problemen zorgen.

Er bestaan veel soorten isolatiematerialen, elk met hun eigen isolatiewaarde (λ-waarde). Bij eenzelfde dikte isoleren sommige materialen beter dan andere. Daarnaast kunnen isolatiematerialen extra voordelen bieden, zoals:

• Warmtebuffering
• Geluidsisolatie
• Vochtregulatie
• Luchtzuiverende eigenschappen

Sommige materialen zijn ecologischer dan andere, maar het is niet altijd verstandig om isolatie uitsluitend op ecologische basis te kiezen. Zeker bij beperkte ruimte kan een minder ecologisch, maar beter isolerend materiaal een duurzamere keuze zijn. Op lange termijn bespaar je zo meer energie, wat uiteindelijk ook beter is voor het milieu.

Een concreet voorbeeld: houtwol isoleert 40-50% minder per cm dan PUR- of resolplaten.

Isoleren bij renovatie

Bij renovaties is goed isoleren niet altijd eenvoudig. Ruimtegebrek, bestaande bouwstructuren en technische beperkingen maken het soms lastig om de optimale isolatieoplossing te kiezen. Daarom is een grondige voorbereiding en advies van een expert vaak aangewezen.

Buitenisolatie: de beste optie

Het isoleren van de woning langs buiten is de meest efficiënte methode. Wanneer dit correct gebeurt, sluit de dakisolatie perfect aan op de muurisolatie en op het schrijnwerk van de ramen. Dit minimaliseert de kans op koudebruggen.

Buitenisolatie is echter een grote investering en niet altijd mogelijk. Soms mag de gevel niet naar voren komen aan de straatzijde, of is de bestaande gevel te mooi of te onregelmatig om te bedekken. In sommige gevallen kan de façade afgebroken worden, waarna een nieuw fundament wordt gegoten voor een gevel die iets naar voren komt. Vervolgens kan de gevel opnieuw worden opgemetseld, met een dikke isolatielaag ertussen die voldoet aan de strengste normen.

Binnenisolatie: een delicate oplossing

Isoleren langs binnen is soms de enige haalbare optie, maar vereist uiterste precisie. Koudebruggen en schimmelvorming moeten absoluut vermeden worden. Daarom is goed advies cruciaal. De juiste isolatiematerialen moeten gekozen worden en vooral de plaatsing van de damprem en/of het dampscherm moet zorgvuldig gebeuren, met de juiste tapes en lijmen.

Dit kan zeker zelf worden uitgevoerd, maar laat je goed informeren om fouten te voorkomen.

Spouwisolatie: eenvoudig en snel terugverdiend

Het opvullen van de spouwmuur is een eenvoudige en relatief goedkope manier om een woning beter te isoleren. Hoewel de dikte van de isolatie niet voldoet aan de strengste normen, kan spouwisolatie in combinatie met andere maatregelen het energieverbruik aanzienlijk verlagen.

Deze ingreep kan enkel door een gespecialiseerde firma worden uitgevoerd en moet zorgvuldig gebeuren. Indien mogelijk, vraag om een warmtescan na de plaatsing om de kwaliteit van de isolatie te controleren.

Spouwisolatie met EPS-parels of gesiliconeerde glaswol is een investering die zich doorgaans snel terugverdient.

De effectiviteit van deze isolatiemethode en de aansluiting met dakisolatie hangt af van hoe het dak geïsoleerd is en of er koudebruggen aanwezig zijn.

Ramen: licht, isolatie en comfort

Ramen brengen natuurlijk licht in de woning, en steeds vaker wordt gekozen voor grote raampartijen.

Oude ramen moeten op termijn vervangen worden. Zelfs dubbel glas van 20 jaar geleden heeft niet dezelfde isolerende eigenschappen als modern hoogrendementsglas. Controleer of het bestaande schrijnwerk nog in goede staat is. Enkel het glas vervangen door de nieuwste variant is veel goedkoper en minder ingrijpend dan het volledige raam vervangen.

Denk na over oriëntatie en zonwering

Bij het kiezen van ramen is de windrichting een belangrijke factor. Hoeveel zonlicht valt er in de zomer op dat raam? Door klimaatverandering komen hittegolven steeds vaker voor en duren ze langer. Daarom is het cruciaal om niet alleen te denken aan isolatie, maar ook aan zonwering om oververhitting te voorkomen.

Buitenzonnewering, zoals luifels, screens of overstekken, kan hierbij een groot verschil maken. Overweeg goed of een dakvenster op het zuiden echt nodig is, want de temperatuur onder het dak kan in de zomer onaangenaam hoog oplopen.

Verwarmen en koelen

Verwarmen

Een woning op 21°C verliest altijd warmte wanneer de buitentemperatuur lager is. Dit warmteverlies moet gecompenseerd worden door zowel de warmtegenerator (zoals een warmtepomp) als het afgiftesysteem (radiatoren, convectoren of vloerverwarming), vooral tijdens de koudste dagen van het jaar.

Daarom is het belangrijk om het warmteverlies per ruimte bij benadering te kennen. Dit bepaalt hoeveel warmte er afgegeven moet worden om een aangename binnentemperatuur te behouden.

Efficiënt verwarmen op lage temperatuur
Verwarmingssystemen werken het efficiëntst bij lage temperaturen (35°C of lager). Dit betekent dat het afgiftesysteem – radiatoren, convectoren of vloerverwarming – voldoende warmte moet kunnen afgeven bij die lage temperatuur.

De exacte capaciteit van de warmtepomp en het afgiftesysteem hangt af van:

• De manier van bouwen of renoveren
• De gebruikte isolatie
• Het type ventilatiesysteem
• De gewenste binnentemperatuur
• De laagste buitentemperatuur

Keuze van het afgiftesysteem

• Vloerverwarming werkt efficiënt op lage temperatuur en zorgt voor een gelijkmatige warmteverdeling.
• Radiatoren en convectoren kunnen ook op lage temperatuur werken, maar worden dan erg groot. Door ze te combineren met ventilatoren (ventiloconvectoren) blijft de grootte beperkt en reageren ze sneller dan vloerverwarming.

Koelen

Voor koeling zijn isolatie en zonnewering de eerste noodzakelijke stappen. Zonder deze maatregelen zal actieve koeling veel meer energie verbruiken en zal passieve koelen niet volstaan.

Actieve koeling
Dit gebeurt met een compressor, zoals bij een airco of een warmtepomp in koelmodus. Hierbij wordt warmte uit de woning actief naar buiten getransporteerd, vergelijkbaar met hoe een koelkast werkt. Dit proces vergt echter behoorlijk wat energie.

Passieve koeling
Bij een bodem-water warmtepomp kan passieve koeling worden toegepast. Hierbij wordt warmte uit de woning afgevoerd naar de bodem, zonder een compressor te gebruiken. Enkel twee circulatiepompen pompen de vloeistof rond, wat veel minder energie verbruikt. Bovendien wordt de bodem zo opgeladen met warmte, waardoor je de winter ingaat met een warmere bron, wat het rendement van de warmtepomp verhoogt.

Sanitaire installatie en regenwater

Sanitaire installaties en waterbeheer

Sanitaire installaties moeten voldoen aan de Vlaamse normen. Zo mag er geen water terugvloeien in het systeem en moeten grijs water (afvalwater van douche, bad en wasmachine) en zwart water (toiletwater) gescheiden worden.

Bij ingrijpende renovaties is regenwateropvang vaak verplicht. Dit is niet alleen bedoeld om water te besparen, maar vooral om overbelasting van de riolen bij hevige regenbuien te voorkomen.

Regenwaterrecuperatie: nuttig, maar geen prioriteit

Regenwater recupereren is een populaire maatregel bij milieubewuste renovaties. Hoewel het zeker nuttig is, is de ecologische impact relatief beperkt in vergelijking met maatregelen zoals isolatie of zonnepanelen. Bovendien is de terugverdientijd van een regenwatersysteem lang, omdat:

• Het waterverbruik in gezinswoningen relatief laag is.
• De prijs van stadswater in Vlaanderen erg goedkoop blijft.

Toch blijft het een waardevolle investering, zeker in regio’s waar droogteperiodes vaker voorkomen en om het drinkwaterverbruik te verminderen.